Kharif Season: गेल्या काही वर्षांपासून हवामानात झालेले बदल हे शेतीसाठी मोठे आव्हान ठरत आहेत. विशेषतः खरीप हंगामासाठी (Kharif Season) होणारी पेरणी ही वेळेवर होणे गरजेचे असते. मात्र, आता वळवाचा पाऊस (Avkali Paus) किंवा मान्सूनपूर्व पाऊस (Pre Monsoon Rain) उशिरा पडतो. यामुळे शेतीच्या पूर्वमशागतीची (Pre-sowing Preparation) कामेही मागे ढकलली जातात.
या पार्श्वभूमीवर, पेरणी करण्याआधी काही महत्वाच्या गोष्टी तपासून पाहणे गरजेचे आहे. चुकीच्या पद्धतीने किंवा घाईने पेरणी केल्यास बी वाया जाणे, खतांचा अपव्यय होणे, उत्पादन घटणे अशा अनेक समस्या उभ्या राहतात.
वळवाचा पाऊस म्हणजे काय?
वळवाचा पाऊस हा नेहमीच मे महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात पडायचा. पण आता तो जून महिन्याच्या सुरुवातीस किंवा मध्यास येतो. काहीवेळा तो अगदीच कमी पडतो.
हा पाऊस खरीप पेरणीसाठी पुरेसा नसतो. पण शेतकऱ्यांना वाटते की पाऊस सुरू झाला म्हणून पेरणी करावी. ही चूक आहे. वळवाचा पाऊस हा शेतीच्या मशागतीसाठी उपयोगी आहे, पेरणीसाठी नव्हे.
Pre-sowing मशागत – जमिनीची योग्य तयारी
1. उन्हाळी नांगरट नंतरची स्थिती
गंभीर उन्हाळ्यामुळे जमिनीत मोठी ढेकळं तयार होतात. ही ढेकळं वळवाच्या पावसाने ओली होतात. अशा वेळी दोन वेळा कोळपणी किंवा वखरणी (Ploughing) करणे गरजेचे असते.
➡️ यामुळे:
- जमीन भुसभुशीत होते
- पाणी मुरण्याची क्षमता वाढते
- बीज उगवणीसाठी योग्य परिस्थिती तयार होते
2. भुसभुशीत जमीन का गरजेची?
भुसभुशीत (Well-aerated) जमीन पावसाचं पाणी चांगलं शोषते. पाणी साचत नाही. बियाण्याचं अंकुरण योग्य वेगाने होतं. मुळं खोलवर जातात. ही तयारी खरीप यशस्वी होण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे.
Kharif Season: पेरणीच्या आधी कराव्यात ‘या’ चाचण्या
शेतीसाठी केवळ पावसावर अवलंबून न राहता, काही गोष्टींची चाचणी घेणे अत्यावश्यक आहे:
1. माती चाचणी (Soil Testing)
- पीएच (pH) स्तर किती आहे?
- नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम किती आहे?
- सेंद्रिय घटक किती प्रमाणात आहेत?
📝 नोंद: शासनाच्या कृषी विभागामार्फत मोफत माती तपासणी सुविधा उपलब्ध आहे.
2. पाण्याचा साठा आणि व्यवस्थापन
- विहिरीत किंवा बोअरवेलमध्ये किती पाणी शिल्लक आहे?
- ड्रिप सिंचन किंवा स्प्रिंकलरची सोय आहे का?
3. बियाण्याची गुणवत्ता
- बियाण्याचे अंकुरण प्रमाण किती?
- प्रमाणित बियाणे वापरले आहे का?
- बियाण्यांवर उपचार (Seed Treatment) केले आहेत का?
पावसाची घाई करू नका – अन्यथा नुकसान होईल
शेतकऱ्यांनी वळवाच्या पावसावर पेरणी केल्यास पुढील धोके संभवतात:
- पाऊस थांबल्यास बियाणं उगवणार नाही
- पुढे पाऊस पडला तर बी कुजते
- खतांचा अपव्यय होतो
- उत्पादनात घट येते
👉 म्हणून सुरुवातीच्या एकदोन मोठ्या सरी गेल्यावर, म्हणजेच जमिनीची तहान भागल्यानंतरच खरीप पेरणी करावी.
Kharif Season: खरीप पिकांची निवड – कोणते पीक योग्य?
खरीप हंगामात पेरल्या जाणाऱ्या प्रमुख पिकांमध्ये खालील पिकांचा समावेश होतो:
| पीक | कमी पावसात योग्य | जास्त पावसात योग्य | बाजारभाव |
|---|---|---|---|
| सोयाबीन | ✔️ | ❌ | चांगला |
| उडीद | ✔️ | ❌ | स्थिर |
| मूग | ✔️ | ❌ | चांगला |
| मका | ❌ | ✔️ | चांगला |
| तांदूळ | ❌ | ✔️ | सरासरी |
| बाजरी | ✔️ | ❌ | कमी |
| कापूस | ✔️ | ❌ | अनिश्चित |
📝 शेतकऱ्यांनी आपल्याकडे असलेल्या पाण्याचा साठा, मातीचा प्रकार, हवामान अंदाज, आणि बाजारभाव पाहून पीक निवड करावी.
खत व्यवस्थापन – योग्य वेळ आणि प्रमाण
खते चुकीच्या वेळेस दिल्यास किंवा जास्त प्रमाणात दिल्यास उत्पादन कमी होते.
1. बेसल डोस (Basal Dose):
- पेरणीच्या वेळेस दिले जाणारे खते – डीएपी (DAP), सुपर फॉस्फेट
- जमिनीच्या चाचणीनुसार प्रमाण ठरवा
2. टॉप ड्रेसिंग (Top Dressing):
- उगमानंतर २५ ते ३० दिवसांनी नायट्रोजन (Urea)
- दुसऱ्या वेळी ५० ते ६० दिवसांनी
👉 सेंद्रिय खत (Organic Fertilizer) वापरणे फायदेशीर
बियाण्यांवर रोग प्रतिबंधक उपचार
Seed Treatment चे फायदे:
- बीज रोगांपासून सुरक्षित राहतं
- उगम दर वाढतो
- कीटकांचा प्रादुर्भाव कमी होतो
उपचारासाठी वापरले जाणारे मुख्य घटक:
- ट्रायकोडर्मा
- थायरम
- कार्बेन्डाझिम
Kharif Season: चुकीच्या पद्धतीने पेरणीचे दुष्परिणाम
❌ वळवाच्या पावसावर पेरणी केली तर:
- बियाणं उगवत नाही
- माती पुरेसे ओली नसल्याने बी सडते
- खत मिसळत नाही
- पीक निघण्याची शक्यता कमी
✅ योग्यवेळी पेरणी केली तर:
- बी अंकुरते
- पीक जोमाने वाढते
- उत्पादन वाढते
तज्ज्ञांचे मत – डॉ. कल्याण देवळाणकर यांचे मार्गदर्शन
“मान्सूनपूर्व पडणारा पाऊस हा पेरणीसाठी नव्हे तर मशागतीसाठी वापरावा. खरीप पिकांची पेरणी ही जमिनीची तहान भागल्यानंतरच करावी. अन्यथा बियाणं वाया जाईल आणि उत्पादनही घटेल.”
– डॉ. कल्याण देवळाणकर (सेवानिवृत्त कृषी विद्यापीठ शास्त्रज्ञ)
📌 महत्वाच्या गोष्टी एकत्र
| क्रमांक | मुद्दा | महत्त्व |
|---|---|---|
| 1 | वळवाचा पाऊस म्हणजे पेरणीसाठी नव्हे | मशागत करा |
| 2 | माती भुसभुशीत करा | पाणी मुरते |
| 3 | बीज व खत खर्च वाया जाऊ नये | योग्य वेळ |
| 4 | माती, पाणी, बियाणे चाचणी | निर्णय योग्य होतो |
| 5 | योग्य पीक निवडा | बाजारभाव व वातावरण |
शासनाकडून मिळणारी मदत
शेतकऱ्यांना खालील योजना उपयोगी ठरतात:
- माती तपासणी योजना
- बीज अनुदान योजना
- खत अनुदान योजना
- हवामान पूर्वानुमान मोबाईल अ‍ॅप्स (MAUS, Skymet)
📲 डिजिटल साधनांचा वापर
शेतकऱ्यांनी खालील अ‍ॅप्सचा वापर करावा:
- Kisan Suvidha App
- PUSA Krishi App
- eNAM – बाजार दर पाहण्यासाठी
- AgroStar – सल्ला घेण्यासाठी
🔚 निष्कर्ष – पेरणीसाठी धीर ठेवा, तयारी पक्की करा!
Kharif Season: खरीप हंगाम यशस्वी होण्यासाठी घाई करू नका. वळवाचा पाऊस पडल्यावर लगेचच पेरणी टाळा. जमिनीची तयारी, योग्य चाचण्या, बियाण्याचे संरक्षण आणि पावसाचा अंदाज घेऊनच खरीप पेरणी करावी. योग्य नियोजन हेच यशाचे गमक आहे.